Wpisali się w historię naszego miasta...

Płońsk przez setki lat był miastem dwóch narodów: polskiego i żydowskiego. Pierwsze wzmianki dotyczące obecności Żydów w Płońsku pochodzą z XVI wieku. Masowy napływ Żydów do Płońska przypada z kolei na koniec XVII w. 

Zachęcił ich do tego Michał Korybut Wiśniowiecki, wydając w 1670 roku przywilej zezwalający na budowę domów i bożnicy. Po interwencji Polaków uszczuplił żydowskie przywileje Jan III Sobieski w 1677 roku. Nie zniechęciło to jednak Żydów do osiedlania się w Płońsku. Warto odnotować. że w roku 1808 na 3807 mieszkańców 2801 było narodowości żydowskiej (73,6%), a w 1921 na 9220 - 4460 (48,4%).

Domy żydowskie usytuowane były na pryncypialnych ulicach Płońska (Warszawska, rynek). Z ogólnej liczby domów żydowskich 80% pobudowanych było w centrum miasta. Domy ściśle do siebie przylegały. Klasycznym przykładem jest dom usytuowany przy południowo- zachodnim narożniku rynku i ul. Warszawskiej. Kamieniczka ta ma i inne szczególne znaczenie, ponieważ należała do rodziny założyciela państwa żydowskiego oraz pierwszego premiera Izraela – Dawida Grüna, znany jako Dawida Ben Guriona, stąd potocznie nazywana jest ,,bengurionówką”. Pobudowana została w latach 1926-30(?) przez starozakonnego Abe Mersz Cemach. Jest to budowla murowana, tynkowana.

Zaraz przy ,,bengurionówce” znajduje się dziś pawilon handlowy. Otóż stoi on na miejscu żydowskiego Beit Hamidrasza. Ta instytucja łączyła dwie funkcje: uczelni, bowiem studiowano tam księgi liturgiczne i miejsca modlitwy. Studiowanie ksiąg przerywano, kiedy nadchodziła godzina modłów - odwracano się ku Jerozolimie i oddawano cześć Bogu. Beit Hamidrasz najczęściej lokowany był obok synagogi i bożnicy. I tak też było w Płońsku.

Na wprost kamienica, w której mieszkał przed swoim wyjazdem do Warszawy, a następnie Palestyny, Dawid Ben Gurion (dawna restauracja Kaprys) [za zbiorów Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska]

Płońska synagoga, zbudowana na planie prostokąta, o wysokości 11 metrów posiadała dwupochyły dach pokryty czerwoną dachówką. W jednym jej kącie znajdowały się schody prowadzące do części dla kobiet, a w drugim - ściana odgradzająca pomieszczenia biurowe. W centrum stała bima, a na wschodniej ścianie święta szafa, w której znajdowały się zwoje Tory.

Synagoga stała na działce przy dawnej ul. Koziej 19, aktualnie ul. Warszawskiej 5. W 1826 roku budynek synagogi strawił pożar. Odbudowano ją jednak w tym samym miejscu jeszcze przed 1830 r. 

Synagoga została rozebrana w latach -50-tych XX w. ze względu na zły stan techniczny, w jaki popadła po II wojnie światowej. Działka, na której stała nieruchomość, przeszła na rzecz Skarbu Państwa. Dodajmy, że w pobliżu synagogi stała łaźnia rytualna. Dziś, jak już wspominaliśmy, w miejscu tym jest zlokalizowana lokalna siedziba ZUS. 

W okresie międzywojennym istniała w Płońsku szkoła powszechna dla dzieci żydowskich - Tarbut (kultura). Najpierw dzieliła pomieszczenia ze szkołą dla dzieci polskich. Miejski budynek był jednak zbyt ciasny dla dwóch szkół, dlatego Żydzi wynajęli prywatny dom od Edgana na ul. Jędrzejewicza. Na przełomie roku 1929 i 30 uruchomiono także przedszkole dla dzieci żydowskich. Wcześniej, bo w 1924 roku, ortodoksyjni Żydzi założyli szkołę dla dziewcząt zwaną Beit Jakov, czyli Dom Jakuba (wtedy już uczęszczało do niej 190 dziewcząt).

[DAWNY]1610189500770[/DAWNY]

Życie społeczności żydowskiej przerwał wrzesień 1939 roku. 5 września do Płońska wkroczyli Niemcy. W maju 1941 roku utworzyli getto. Znajdowało się ono pomiędzy ulicami: Warszawską, Krzywą, Pułtuską, Kozią i Wyszogrodzką. Ostatni transport z płońskiego getta do Oświęcimia miał miejsce 16 grudnia 1942 roku.

Kiedy po wojnie powstała koncepcja wybudowania na terenie byłego cmentarza żydowskiego "Polmozbytu", Żydzi zaprotestowali. Osiągnięto konsensus zobowiązując się do wybudowania lapidarium. Niestety, długi czas polska strona warunków umowy nie dotrzymywała. Dopiero na początku lat osiemdziesiątych powrócił do treści zobowiązań ówczesny mer miasta Michał Szpila. Pomnik zaprojektowała i wykonała płońska malarka i rzeźbiarka Anna Szalast. Jego odsłonięcie (planowane na kwiecień) nastąpiło 8 maja 1983 roku. Na uroczystość odsłonięcia przyjechał sam rabin Jerozolimy, poseł do Knesetu i razem z oficjalną delegacją wyrażał wdzięczność za pamięć o biografiach swoich współbraci, którzy wpisali się w historię płońskiej ziemi. [w artykule wykorzystano materiały Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska]